Tiềm năng của chất chủ vận thụ thể GLP-1 tiếp tục phát triển triển vọng hơn khi những nghiên cứu mới xác nhận lợi ích kiểm soát đường huyết và giảm cân vượt ngoài mong đợi.
CLB Sinh viên Dược lâm sàng
Tiềm năng của chất chủ vận thụ thể GLP-1 tiếp tục phát triển triển vọng hơn khi những nghiên cứu mới xác nhận lợi ích kiểm soát đường huyết và giảm cân vượt ngoài mong đợi.
Với hàng trăm nghiên cứu được tiến hành và hoàn thành gần đây trên ClinicalTrials.gov, các dấu hiệu đang trở nên rõ ràng hơn: GLP-1 RA xuất hiện dường như thúc đẩy kết quả điều trị toàn cơ thể, dẫn đến cải thiện các giá trị liên quan đến tim mạch, dạ dày, gan và thận. Thuốc GLP-1 RA cũng có liên quan đến những thay đổi về sức khỏe tinh thần và tâm lý, các nhà nghiên cứu đã tìm ra những thay đổi tích cực liên quan đến hành vi gây nghiện và cưỡng chế.
Ngoài các lựa chọn phổ biến hiện nay semaglutide (Ozempic/Wegovy) và tirzepatide (Mounjaro/Zepbound) những lựa chọn mới hơn có thể chứng minh thậm chí hiệu quả hơn trong giảm cân và cải thiện toàn diện. Trong khi semaglutide bắt chước hormone GLP-1 để điều chỉnh lượng đường trong máu, cảm giác thèm ăn, và tiêu hóa thì tirzepatide lại hoạt động như một chất có cả chức năng của chất chủ vận thụ thể kép bao gồm GLP-1 và polypeptide hướng insulin phụ thuộc glucose (GIP), thường dẫn đến giảm cân tốt hơn.
Các thuốc thế hệ thuốc tiếp theo (như retatrutide của Eli Lilly) hoạt động như các chất chủ vận ba nhắm vào các thụ thể GLP-1, GIP, glucagon và có khả năng mang lại những kết quả tốt hơn. Thử nghiệm lâm sàng pha 3 hiện nay có thể mở đường cho các lựa chọn mới để có mặt vào 2025 và 2026.
“Ngày càng nhiều các công ty dược phẩm nhảy vào nghiên cứu quy trình phát triển sản xuất, và một kỷ nguyên GLP-1 sẽ giống như kỷ nguyên của statin”, theo ông Andres Acosta, MD, giáo sư y học tại Mayo Clinic và là nhà nghiên cứu chính tại Phòng thí nghiệm Y học chính xác (Precision Medicine) cho bệnh béo phì của Mayo tại Rochester, Minnesota cho biết Acosta đã nói về tiềm năng của việc sử dụng GLP-1 trên thực hành lâm sàng khoa tiêu hóa tại Digestive Disease Week vào tháng 5.
“Trong 3 năm tới, chúng ta sẽ tìm hiểu thêm về cách thức ruột truyền tín hiệu đến não thông qua các hormone đường ruột, và chúng ta sẽ thấy nhiều mục tiêu phân tử hơn như GLP-1, GIP, glucagon, insulin, amylin, leptin,… – chúng ta sẽ có các peptide nhắm vào từng thụ thể” ông nói. “Ai sẽ chiến thắng? Retatrutide dường như đang là thuốc dẫn đầu cho đến nay, nhưng chúng ta đang chờ đợi để nhìn thấy dữ liệu về những loại thuốc nào mang lại hiệu quả giảm cân tốt nhất và cải thiện các bệnh đi kèm. Đây là nghiên cứu mới nhất và kết quả đầy hứa hẹn:
Sức khoẻ tim mạch
Sau khi cố gắng giải quyết các vấn đề liên quan đến bệnh đái tháo đường và béo phì, các nghiên cứu về GLP-1 đã tập trung vào rủi ro và biến cố trên tim mạch. Thử nghiệm SELECT phát hiện rằng semaglutide làm giảm các biến cố tim mạch chính (MACE) khoảng 20% ở những bệnh nhân có tiền sử bệnh tim mạch và thừa cân hoặc béo phì. Sự giảm này được ghi nhận ở các trường hợp tử vong liên quan đến tim mạch, nhồi máu cơ tim không gây tử vong, và đột quỵ không gây tử vong. Thử nghiệm STEP – Suy tim phân suất tống máu bảo tồn (HFpEF) cũng cho thấy nhiều cải thiện ở các bệnh nhân bị suy tim phân suất tống máu bảo tồn liên quan đến béo phì. Ngoài ra, các cơ chế của GLP-1 dường như có tác động trực tiếp đến mạch máu, huyết áp và lipid, từ đó có thể ảnh hưởng thêm đến các rủi ro và biến cố liên quan tim mạch, theo các phân tích dữ liệu thử nghiệm SELECT năm 2024.
“Chúng tôi tiếp tục phát hiện các tác động mới trên những quần thể mở rộng khi sử dụng các thuốc này, không chỉ với hiệu quả tích cực trên rủi ro tim mạch, cân nặng và kiểm soát đường huyết, mà còn trên hồ sơ lipid và huyết áp”, giáo sư Darren McGuire, MD, từ Khoa Nội và Chủ tịch Khoa học Tim mạch tại Trung tâm Y tế Đại học Texas Southwestern ở Dallas cho biết. McGuire và các đồng nghiệp đã viết về thử nghiệm SELECT và các phân tích dữ liệu gần đây trong một bài báo đăng vào tháng 7 trên tạp chí Nature Medicine, đồng thời thảo luận về ý nghĩa của kết quả này đối với các bác sĩ lâm sàng.
“Điều chưa biết lớn nhất là làm thế nào chúng ta có thể chi trả cho việc sử dụng những loại thuốc này ở cấp độ xã hội, đặc biệt là cho chỉ định giảm cân”, ông nói với Medscape Medical News. “Và chúng ta có thể bắt đầu sử dụng chúng sớm đến mức nào cho mục đích này, chẳng hạn như từ tuổi thanh thiếu niên. Sẽ rất hữu ích nếu chúng ta có thể nghiên cứu việc sử dụng sớm ở các bệnh nhân thuộc nhóm phòng ngừa ban đầu để xem xét liệu chúng ta có thể làm giảm rủi ro tim mạch trong thời gian dài hay không.”
Sức khoẻ thận
Sau các kết quả liên quan đến tim mạch, các nhà nghiên cứu đã xem xét việc sử dụng GLP-1 RA trên chức năng thận. Thử nghiệm FLOW phát hiện rằng semaglutide giúp ngăn ngừa các bệnh thận nghiêm trọng, các biến cố tim mạch và tử vong ở bệnh nhân mắc bệnh thận mạn và đái tháo đường type 2.
Cụ thể, những bệnh nhân dùng semaglutide giảm 24% nguy cơ mắc các biến cố thận nghiêm trọng như suy thận, lọc máu, ghép thận, hoặc tử vong do nguyên nhân liên quan đến thận hoặc tim mạch. Nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân cũng giảm 20%.
“GLP-1/GIP có thể được xem như các tác nhân giảm thiểu toàn diện các rủi ro trong bệnh lí tim mạch-thận-chuyển hóa”, bác sĩ Katherine Tuttle, Giám đốc nghiên cứu tại Providence Inland Northwest Health và giáo sư y khoa chuyên ngành thận học tại Đại học Washington, Seattle cho biết. Bà Tuttle cũng là một đồng nghiên cứu viên của thử nghiệm FLOW.
“Semaglutide là một liệu pháp nền tảng đã được chứng minh giúp bảo vệ thận, tim mạch, và tính mạng ở người mắc đái tháo đường type 2 và bệnh thận mạn”, bà nói. “Các nghiên cứu đang diễn ra về semaglutide – cũng như các tác nhân GLP-1/GIP khác – sẽ tiếp tục làm rõ hơn độ an toàn và hiệu quả của các thuốc này đối với CKD ở những người không mắc đái tháo đường và ở bệnh nhân đái tháo đường type 1.”
Sức khỏe gan
Các nhà khoa học bắt đầu chú ý vai trò mới được biết tới gần đây của thuốc điều trị béo phì với chức năng gan. Trong một phân tích tháng 9 được công bố trên tạp chí JAMA Internal Medicine sử dụng GLP-1 RA giúp giảm đáng kể nguy cơ tiến triển thành xơ gan ở những bệnh nhân mắc bệnh gan nhiễm mỡ liên quan đến rối loạn chức năng chuyển hóa hoặc bệnh gan nhiễm mỡ. Các nghiên cứu khác cũng cho thấy thuốc này làm giảm nguy cơ ung thư biểu mô tế bào gan, ghép gan và tử vong liên quan đến gan.
Acosta nói: “Hãy chọn cơ quan bất kỳ mà bạn thích và béo phì là nguyên nhân chính gây ra căn bệnh quan trọng nhất của cơ quan đó”. “Kỷ nguyên thuốc GLP-1 gây nhiều biến động và chúng ta không cần phải che giấu điều đó. Những loại thuốc này đang thay đổi cách chúng ta nói về bệnh béo phì.”
Sức khỏe xương
Ngoài ảnh hưởng có lợi cho các cơ quan, sử dụng thuốc GLP-1 RA còn có lợi cho bệnh cơ xương khớp. Thử nghiệm STEP 9 cho thấy semaglutide cải thiện tình trạng đau khớp gối và chức năng thể chất ở những người bị thoái hóa khớp gối (knee osteoarthritis). Mặc dù giảm cân chắc chắn có thể làm giảm đau khớp gối nhưng các nhà nghiên cứu cũng đang điều tra xem liệu thuốc GLP-1 RA có tác động đặc biệt lên khớp thông qua những thay đổi về chuyển hóa hay không.
Tonia Vincent – một giáo sư sinh học hệ cơ xương khớp và một bác sĩ thấp khớp danh dự tại Viện Thấp khớp Kennedy thuộc Đại học Oxford, Anh cho biết: “Những loại thuốc này có khả năng mang lại tác động làm thay đổi cục diện trong lĩnh vực nghiên cứu bệnh viêm xương khớp ở những nơi hiện không có phương pháp điều trị để cải thiện bệnh và thuốc giảm đau thông thường bị chống chỉ định hoặc không đủ”.
Bà cho biết thêm: “Tuy nhiên vẫn còn nhiều điều chúng tôi chưa hiểu về những thuốc này và tác dụng của chúng đối với hoạt động bình thường của các mô cơ xương. Chúng tôi chỉ biết giảm cân là một trong số ít biện pháp thực sự có tác dụng đối với các triệu chứng viêm khớp và sự tiến triển của bệnh, nhưng chúng tôi cũng cần đảm bảo rằng điều này được cân bằng bằng cách tăng cường hỗ trợ dinh dưỡng.”
Sức khỏe tinh thần
Nhiều nghiên cứu toàn cầu xem xét kết quả về hành vi và tâm lý liên quan đến việc sử dụng thuốc GLP-1 RA. Hiện nay, các nghiên cứu chỉ ra rằng các hành vi gây nghiện như uống rượu, hút thuốc, thuốc phiện, đánh bạc, mua sắm cũng như tỷ lệ tự tử giảm đáng kể.
Các xét nghiệm MRI chỉ ra rằng thuốc GLP-1 RA tác động đến hệ thần kinh tưởng thưởng (reward centers) của não, từ đó hạn chế hành vi gây nghiện. Trên một bài viết tháng 10 của tạp chí JAMA Pediatrics về hành vi, ý nghĩ tự tử ở thanh niên béo phì do nhóm nghiên cứu Israsel thực hiện. Việc giảm cân nhờ thuốc GLP-1 RA và nhiều lý do khác cũng giúp ổn định tâm lý rất nhiều.
“Việc giảm cân liên quan đến sử dụng thuốc GLP-1 RA giúp cải thiện hình thể và sức khỏe tinh thần tổng thể, song vẫn còn những cơ chế khác đang hiện hữu”, trích đồng tác giả Liya Kerem, MD, bác sĩ nội tiết khoa nhi tại Trung tâm Y tế Đại học Hadassah, Israsel.
Theo bà, “Những cơ chế này có thể bao gồm tác động gây viêm thần kinh và những con đường liên quan đến sự khoái cảm và nghiện đồ ăn”. “Tuy nhiên, những điều này chỉ mang tính chất sơ bộ, chưa đủ nghiên cứu để khám phá sâu và tìm ra mối liên hệ giữa các ảnh hưởng với nhau ”.
Sức khỏe toàn diện
Mỗi tuần đều xuất hiện thêm những phát hiện mới liên quan đến tác dụng thuốc GLP-1 RA, kết quả tích cực về tình trạng viêm, giấc ngủ và bệnh Alzheimer (theo thử nghiệm EVOKE).
Ví dụ, trong thử nghiệm SURMOUNT-OSA, thuốc tirzepatide giúp giảm các triệu chứng tắc nghẽn đường thở khi ngủ, cải thiện hiệu quả giấc ngủ của các bệnh nhân. Dữ liệu từ thử nghiệm SELECT cho thấy semaglutide giúp giảm 38% hs-CRP (high-sensitivity C-reactive protein), thậm chí với những bệnh nhân không giảm cân nhiều.
Các thử nghiệm giai đoạn 1 bắt đầu nghiên cứu độ an toàn và khả năng dung nạp GLP-1 RA ở trẻ em 6-11 tuổi bị béo phì và thanh thiếu niên 12-17 tuổi có các bệnh lý liên quan đến cân nặng. Một nghiên cứu giai đoạn 4 cũng sắp kết thúc trên người lớn từ 65 tuổi trở lên.
McGuire cho hay, “Dù chưa có những chỉ định chính thức, các phân tích thử nghiệm cho thấy những loại thuốc này liên quan đến việc cải thiện suy giảm nhận thức, tăng khả năng cai thuốc lá, rượu, cải thiện nhiều chỉ số sinh học liên quan đến bệnh gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa”. “Đồng thời vẫn cần thêm nhiều thử nghiệm khác, khi các thế hệ thuốc tiếp theo mang lại thêm nhiều hiệu quả trong quá trình giảm cân”.
Nguồn: Thuốc chống béo phì cho thấy triển vọng toàn thân, với nhiều loại thuốc khác nữa Carolyn Crist (28 tháng 10 năm 2024). Medscape
Sinh viên thực hiện:
- Châu Thị Mỹ Khương
- Ngô Thị Mai Oanh
- Lê Trần Uyên Nhi
- Nguyễn Trọng Nhân
